Ždrale: Hercegovački ustanak i njen vođa Luka Vukalović mogli bi se u istorijskoj nauci slobodno nazvati Trećim srpskim ustankom
Radovan Ždrale spada u red najumnijih Hercegovaca. Poznati pisac i vajar u razgovoru za Slobodnu Hercegovinu priča o kamenu, Trebinju i Hercegovini kao najjužnijoj tački srpske kulture, o junacima svojih romana Nikoli Tesli, Gavrilu Principu, Luki Vukaloviću…
Radovan Ždrale imao je samo četiri godine kada je iz rodnih Baljaka kod Bileće otišao u Vojvodinu, ali je uvijek ostao vezan za rodnu grudu i hercegovački kamen. Za kamen je ne samo vezan, već i „zaljubljen“ u njega. Kamen ga je i učinio jedinstvenim u svetu: Ždrale je jedini vajar na planeti koji ručno oblikuje dragi kamen. Više od 3.000 radova svedoči o njegovoj fascinaciji, koju je nesebično dijelio sa drugima. Mnoge radove je poklanjao diljem srpskih zemalja – od sjevera do juga. Poklanjao je čitave zbirke radova, a neke od njih su: “Kamenov svet“ u Muzeju Hercegovine u Trebinju, “Fruška gora – kamen i oblici“ i kolekcija u Memorijalu Nikola Tesla u Elektrovojvodini Novi Sad – likovi Nikole Tesle.
Kamen, Hercegovina, srpska istorija i znameniti Srbi poput Nikole Tesle, Gavrila Principa i vojvode Luka Vukalovića Ždrala su oduvijek intrigirali, pa se dohvatio pera i počeo da piše o njima, hercegovačkim jamama, Kosovu i drugim temama iz prošlosti. Svaka njegova knjiga je, tvrde poznavaoci njegovog dela, zaokružena priča, protkana istorijskom faktografijom i stvaralačkom imaginacijom. Radovan Ždrale je danas svakako jedan od najumnijih glava koje je Hercegovina dala. Koliko je temeljan i rječit, toliko je i skroman. Naći ćete ga lako. U vojvođanskoj ravnici našao je „dom na visini“ – na vrhu jednog novosadskog solitera. Da ste sigurni da ste na pravom mjestu uvjeriće vas stalna postavka njegovih radova, smještena na stepeništu koje vodi prema krovu. To je pouzdan orjentir da ste na adresi koju ste tražili. I da ste pronašli čovjeka koji zna ko je, šta je i odakle je. To može da znači samo jedno – da je Hercegovac!
– Po Jeftu Dedijeru, moji preci su se krajem 18. stoljeća doselili iz Nikšića – od plemena Mićevića, u selo Baljci kod Bileće. Jedan ogranak porodice, četiri brata, otišli su prema Kalinoviku. Tamo su se dobro umnožili, pa ih je danas tamo više nego u Baljcima. Kada sam napunio četiri godine, roditelji su se preselili u Vojvodinu. Međutim, i po opredeljenju i po krvi sam Hercegovac. Na to su, svakako, uticale i nostalgične priče mojih roditelja.
Niste mogli bez kamena. Stručnjaci kažu da ste jedinstven vajar?
– Jedini sam vajar koji radi sa dragim kamenom. Dragi kamen čine minerali sa plemenitim svojstvima. Specifični su po svojoj boji i tvrdoći. Stare civilizacije su u obradi minerala bile ograničeni u radu sa dragim kamenom, pre svega zbog velike tvrdoće. Vajari starih civilizacija su zbog toga vrlo retko radili sa njima. Ručna izrada je izostala sve do mog vremena.
Kako ste Vi uspjeli da oblikujete drago kamenje?
– Bio sam prinuđen da sam smislim tehniku. Tako sam izmišljao oruđa za rad. I vrlo često sam improvizovao. Zvučaće neobično, ali mi je na primer kao sredstvo za rad prilikom obrade dragog kamena poslužio i jedan odbačeni doboš stare veš mašine.
Koliko imate radova do sada?
– Uradio sam više od 3.000 skulptura. Trebinju sam poklonio 220, ali to nije konačan broj jer se vremenom zbirka dopunjava.
Zašto ste izabrali baš Trebinje?
– Trebinje je u ovom trenutku najjužniji srpski grad, pa samim tim i najjužnija tačka srpske kulture. Po svom geografskom položaju, ali i istorijskom značaju, Trebinje treba da predstavlja veliki duhovni srpski kapacitet. A poklonjene skulpture su napravljene od dragog kamena sakupljenog svuda gde žive Srbi, što celoj zbirci daje posebnu simboliku.
Fasciniran srpskim genijem: Radovan Ždrale je od poludragog kamena napravio i lampu sa likom Nikole Tesle na koga i sam liči
Ako je Kanadska akademija nauka na listi od deset velikana koji su doprineli razvoju čovečanstva, Nikolu Teslu stavila na prvo mesto, a iza njega čoveka koji je otkrio vatru, pa čoveka koji je otkrio točak, na kome se i danas vozimo, to je sud koji će ostati za sva vremena
Uradili ste mnogo skulptura sa likom Nikole Tesle. Napisali ste i trilogiju o njemu. Zašto ste se baš na njega fokusirali?
– Uradio sam više od 500 skulpura sa njegovim likom. Kada je on u pitanju, zaista sam subjektivan. Kada mi, njegovi saplemenici, veličamo lik i delo Nikole Tesle može se sumnjati u naše sudove, ali ako je Kanadska akademija nauka na listi od deset velikana koji su doprineli razvoju čovečanstva Nikolu Teslu stavila na prvo mesto, a iza njega čoveka koji je otkrio vatru, pa čoveka koji je otkrio točak, na kome se i danas vozimo, to je sud koji će ostati za sva vremena. Dakle, na taj način i mi Srbi smo, preko Teslinog dela, ušli u red najzaslužnijih naroda celokupnog čovečanstva.
Svjedoci smo pokušaja Hrvata da Teslu predstave kao svog. Kako to komentarišete?
– Pokušaj Hrvata da prisvoje Teslu je bez ikakvog osnova. Tesla se uvek izjašnjavao kao Srbin. Potomak je svešteničkih porodica. Otac i ujak su bili pravoslavni sveštenici. U zaglavlju svih njegovih patenata stoji: „Ja Nikola Tesla, Srbin iz Like“. Na kraju krajeva, u vreme kad se Tesla rodio i dok je živeo u Lici, Hrvatska nije ni postojala kao država. Dakle, to je samo pokušaj sa te druge strane da se nama otme jedan takav velikan, što oni dosta često čine i sa mnogim drugim velikanima koji su se izjašnjavali i koji po svemu pripadaju srpskoj kulturi.
Radovan Ždrale je rođen u Baljcima, Hercegovina, 1929. godine. Diplomirao je na grupi za jugoslovenske književnosti Filozofskog fakulteta u Beogradu. Radio je kao profesor gimnazije i Više pedagoške škole u Subotici. Bio je glavni urednik književnog časopisa “Rukovet“ i direktor i glavni i odgovorni urednik Izdavačkog preduzeća Matice srpske.
Objavio je romane: “Istočna raspuklina“, “Mesečeva berba“, “Glinene kočije“, “Rukovodeći mozak“, “Zemlja sreskih galebova, “Vučja sen“, “Trilogija Teslijanum“ (“Gospodar munja“, “Detinjstvo gospodara munja“, “Mit o gospodaru munja“), “A onda je došao rat“, “Vodič za pokorne“, “Dnevnik mladog Adolfa Hitlera“, “Hercegovačka rapsodija“, “Princip“. „Zdravi 100 godina“, „Hristova knjiga Kosovska“
Knjige pripovedaka: “Nemirni“ i “Krilati bik“.
Drame: “Leptirov let“, “Lažna predstava“, “Logor“(radio-drama), “Dvojica protiv Tauride“(radio-drama).
Radovan Ždrale se bavi i vajarstvom, uglavnom u poludragom kamenu. Njegovi radovi se nalaze u Poklon-zbirci “Kamenov svet“ u Muzeju Hercegovine u Trebinju, u poklon-zbirci “Fruška gora – kamen i oblici“ , i u zbirci radova u Memorijalu Nikola Tesla u Elektrovojvodini Novi Sad – likovi Nikole Tesle. Ždralov vajarski opus čini oko 3 000 radova.
Živi u Novom Sadu.
Prošla godina je bila u znaku obilježavanja stogodišnjice Velikog rata. Vi ste napisali istorijski roman o Gavrilu Principu. Kakav je Vaš sud o njemu?
– Moj sud o Gavrilu zasnovan je na najpouzdanijim istorijskim podacima ne samo naših, već i drugih evropskih istoričara. Glasoviti njemački istoričar Fric Fišer sa svojim kolegama u jednoj objektivnoj analizi došao je do zaključka da je čin Gavrila Principa bio samo povod za rat, koji je već nekoliko godina ranije bio pripreman. Nemačka sada, od kako je ponovo izbila kao vodeća evropska zemlja pokušava preko svoje publicistike i istorije da skine sa svoga imena taj teški teret izazivača Prvog svjetskog rata, a tu je odmah i Drugi svjetski rat. To prihvataju na jedan način još neki svetski mediji koje motiviše novac i pravi se ambijent u kome se i ova stogodišnjica Prvog svetskog rata pripisuje Srbima kao izazivačima.
Šta kažu naša istraživanja?
– Mi smo imali dosta istraživanja ovog događaja i svega što mu je prethodilo. Sve što je do sada istraženo govori o jednom pokretu mlade Bosne i Hercegovine, koja je podnosila brutalni teret okupacije Austrougarske i gledala u mladu kneževinu Srbiju kao svog mogućeg oslobodioca. Princip je „vilin konjic“! Kao mladi nadahnuti srednjoškolac sarajevske gimnazije jedan je od mnogih koji su se u tim godinama okupljali oko udruženja, koje je nazvano „Mladom Bosnom i Hercegovinom“. Dodajmo to Hercegovinom uvek, jer sve što je dolazilo u Sarajevo i u Mostar iz Hercegovine da se školuje pripadalo je tom omladinskom pokretu. Ideje su bile za ono vreme jugoslovenske. Tu ideju jugoslovenstva oni su nalazili na više strana, najviše kod tada vrlo popularnog Jovana Skerlića, ali i kod drugih srpskih intelektualaca koji su tražili iskonsko rešenje za okupljanje Srba u jednoj državi. Nažalost, imao sam priliku da pročitam tekstove nekih naših „uglednih“ publicista i istoričara, čija imena ne želim da pominjem, u kojima Principa nazivaju teroristom.
Vladika Grigorije je najavio u avgustu osveštanje Hrama Vaskrsenja u Prebilovcima. Šta su Prebilovci u srpskom nacionalnom biću?
– O Prebilovcima sam pisao u knjizi „Ne ubijajte glasnika“. Ta knjiga je nastala na osnovu dosadašnjeg istraživanja bilo žrtava ili njihovih potomaka. Prvo mesto dao sam hercegovačkim žrtvama. To je otvorilo jedno strašno poglavlje o sudbini našeg naroda. Kako sam zahvatio jedno vrlo široko područje ukazao sam na činjenicu da geneza sukoba sa Hrvatima nije od juče. Problem datira još od XV veka. Naime, posle jednog tajnog koncila održanog u Milanu, doneta je odluka da se pokrenu novi krstaški, a zapravo po formi verski ratovi, čiji je cilj bio osvajanje Istoka, odnosno prodor ka istoku preko naših zemalja. Kako se i Hrvatska našla na tom putu, katolička crkva je posebno taj deo osposobljavala, i investirala velika sredstva u podizanju manastira po Hrvatskoj. Dovela je svoje najbolje kadrove kako bi taj prodor na Istok bio što efikasniji. Tako su i Prebilovci stradali od jedne vojne, militarizovane grupe koju je formirala katolička crkva. To je jedna od najstrašnijih srpskih tragedija i vrlo je važno da sva ta naša stratišta obeležimo i bez obzira na žrtve koje su se desile u prošlom veku, nikad ne odustanemo od toga.
Tekst: Trifko Ćorović
Foto: www.slobodnahercegovina.com